De invloed van je innerlijke kind op je huidige zelfwaardering
Helaas is onderstaand besef nog onderbelicht in de psychologie en pedagogiek. Jammer dat hier nog weinig onderzoek naar gedaan wordt, want het is essentieel te noemen dat onze ontwikkeling in gehechtheid voortkomt uit drie verschillende ontwikkelingsfasen van een kind.
Hechting en de drie genoemde fasen (geboorte, peutertijd, en pubertijd) zijn met elkaar verbonden omdat hechting een proces is dat zich door verschillende ontwikkelingsfasen van het leven ontvouwt en telkens een cruciale rol speelt in de manier waarop kinderen zich emotioneel, sociaal en psychologisch ontwikkelen.
Hier is hoe hechting relevant is in elk van deze fasen:
1. Geboorte (vroege kindertijd):
- In deze fase vindt de eerste hechting plaats, vaak met de primaire verzorger (meestal de moeder). De manier waarop een baby wordt verzorgd, of er consistentie en responsiviteit is in de verzorging, legt de basis voor veilige of onveilige hechting.
- Hechting in deze fase is cruciaal voor de emotionele ontwikkeling en het gevoel van veiligheid van het kind. Een veilige hechting zorgt ervoor dat het kind leert vertrouwen te hebben in anderen en zich veilig voelt in relaties.
2. Peutertijd:
- In deze fase begint het kind onafhankelijker te worden, maar de band met de primaire verzorger blijft van groot belang. Kinderen in de peuterleeftijd verkennen de wereld, maar keren steeds terug naar hun verzorger voor veiligheid en geruststelling.
- De kwaliteit van de hechting beïnvloedt hoe peuters omgaan met uitdagingen en nieuwe situaties. Een veilige hechting helpt hen om nieuwe dingen te verkennen en vertrouwen te hebben in zichzelf en anderen.
3. Pubertijd:
- Tijdens de pubertijd verschuift de hechting zich deels naar leeftijdsgenoten, maar de basis van deze relaties is nog steeds geworteld in de vroege hechtingservaringen met de ouders of verzorgers.
- De hechting met de ouders blijft belangrijk voor emotionele steun, maar er ontstaat meer onafhankelijkheid en de hechtingsrelaties worden complexer. De mate van veilige hechting in de vroege kindertijd kan invloed hebben op hoe pubers omgaan met relaties, vertrouwen en emotionele regulatie in deze fase.
In alle drie de fasen is hechting een dynamisch proces dat de basis vormt voor het ontwikkelen van gezonde relaties, zelfvertrouwen en emotionele stabiliteit.
Onthechten en opnieuw hechten vanuit het kind zelf
Bij iedere hechtingsfase hoort een fase van onthechting bij het kind en opnieuw hechten vanuit het kind met de ouder (volwassene). Daarom zijn het de drie belangrijkste fasen in de ontwikkeling. Later ontstane stoornissen en gedragingen komen voort uit deze drie gehechtheidsfasen.
Wat bedoelen we met het loslaten en opnieuw hechten van je kind?
In de peutertijd begint een kind zijn eigen wil te ontdekken. Dit is de periode waarin een kind vaak “nee” zegt en alles zelf wil doen. Je peuter leeft helemaal in het moment, zonder na te denken over gisteren of morgen. Ouders denken vaak wel aan de toekomst of het verleden en willen controle houden over wat hun kind doet. Hierdoor leert het kind zich aan te passen aan de regels van de ouders. Dit noemen we “conditioneren.” In deze fase leert het kind zich weer opnieuw te hechten, maar op een manier die wordt gestuurd door de ouders.
In de pubertijd gebeurt iets soortgelijks. De puber wil steeds meer loskomen van de opvoeding en zelf keuzes maken. Ouders blijven vaak bezig met het verleden en de toekomst van hun kind, zonder stil te staan bij wat er nu gebeurt. De puber begint zich los te maken van de opvoedstijl van de ouders en zoekt steun bij vrienden of mensen die hem beter begrijpen. Dit kan leiden tot verzet. Dit verzet begon eigenlijk al in de peutertijd, maar komt nu sterker naar voren.
Het is belangrijk dat ouders hun puber de ruimte geven om eigen ervaringen op te doen. Ze kunnen zich beter alleen nog bemoeien met de veiligheid van het kind, terwijl de rest door de puber zelf ontdekt moet worden. De keuzes die een puber maakt, moeten nu van hemzelf zijn en niet meer door de ouders worden bepaald.
Ouders beschermen hun kinderen soms te veel, waardoor ze niet leren omgaan met negatieve invloeden of de gevolgen van hun eigen gedrag. Pubers blijven vaak nog afhankelijk van hun ouders, omdat ze nog niet helemaal zelfstandig kunnen functioneren.
In Brazilië leven veel kinderen vanaf 9 jaar op vuilnisbelten en hebben bijna geen toekomst. Ze weten heel goed hoe ze moeten overleven. Ze slaan hun jeugd vaak over en worden al snel volwassenen. Dit is een extreem voorbeeld en kan heel slecht zijn voor het kind. Het grote verschil is dat deze kinderen wel leren omgaan met de gevolgen van hun eigen keuzes, terwijl veel jongeren in onze samenleving dat niet goed kunnen. Of een kind zich kan losmaken en weer kan hechten, hangt sterk af van de omgeving en of het daar veilig is.
Wat ik niet begrijp, is dat er weinig onderzoek wordt gedaan naar deze drie belangrijke ontwikkelingsfasen van loslaten en opnieuw hechten. Ik schrijf hier al sinds 2012 over en heb het in mijn boeken gepubliceerd. Het belangrijkste aan hechting is dat kinderen door deze drie fasen van hechting moeten gaan om zich goed te ontwikkelen.
Een onderdeel van het opnieuw hechten in de fasen peutertijd en pubertijd is het kunnen mentaliseren. Peter Fonagy is een onderzoeker uit de opleiding van John Bowlby en hij werkte samen met Mary Main en Mary Ainsworth.
Ik citeer hem vaak in mijn uitleg. Maar wie is hij?
Peter Fonagy is een bekende psycholoog en psychoanalyticus, vooral bekend om zijn werk op het gebied van hechtingstheorie, mentalisatie, en de ontwikkeling van het zelf. Hij is een van de invloedrijkste figuren in de hedendaagse psychotherapie, met name in de psychoanalytische traditie, en heeft een grote bijdrage geleverd aan de integratie van klinisch werk en wetenschappelijk onderzoek.
Enkele kernpunten over Peter Fonagy:
1. Mentaliseren: Fonagy is een van de grondleggers van de theorie van mentaliseren, wat verwijst naar het vermogen om na te denken over mentale toestanden (zoals gedachten, gevoelens en intenties) van jezelf en anderen. Het vermogen om te mentaliseren is cruciaal voor het begrijpen van en omgaan met sociale relaties. Hij stelde dat het ontwikkelen van dit vermogen sterk verbonden is met de kwaliteit van hechting in de vroege kindertijd.
2. Hechtingstheorie: Fonagy bouwde voort op de klassieke hechtingstheorie van John Bowlby en integreerde inzichten uit de moderne psychoanalyse en cognitieve psychologie. Hij onderzocht hoe vroege gehechtheidservaringen invloed hebben op het vermogen van een persoon om te mentaliseren en relaties aan te gaan.
3. Mentalization-Based Treatment (MBT): Fonagy heeft, samen met anderen, een therapievorm ontwikkeld genaamd Mentalization-Based Treatment (MBT), die vooral effectief is gebleken voor mensen met een borderline persoonlijkheidsstoornis en andere emotionele regulatieproblemen. MBT helpt patiënten beter na te denken over hun eigen en andermans gedachten en gevoelens om zo emotioneel stabieler te worden en gezondere relaties te onderhouden.
4. Academische en klinische rol: Fonagy is professor en heeft vele academische publicaties op zijn naam staan. Hij is de hoofdwetenschapper bij het Anna Freud National Centre for Children and Families in Londen en heeft daarnaast verschillende andere academische en klinische functies vervuld.
Zijn werk heeft grote invloed gehad op het begrijpen van de rol van hechting in de geestelijke gezondheid en hoe therapie kan worden ingezet om mensen te helpen bij het ontwikkelen van beter functionerende interpersoonlijke vaardigheden.
Nu ik zelf ouder ben, merk ik hoe moeilijk het is om de verschillende fases van ontwikkeling bij je kind goed te volgen. Vaak zeg ik dingen zoals: "Denk aan je toekomst," of "Zo ben je nou eenmaal, dat is je karakter." Dit zijn eigenlijk dooddoeners. Gelukkig merk ik meteen dat ik het zeg, en dat helpt me om mijn kind meer ruimte te geven.
De lastigste leeftijd is 14 of 15 jaar. Ouders moeten dan leren om wat afstand te nemen en hun kind zelf de gevolgen van hun keuzes te laten ervaren, wat die keuzes ook zijn. Ik zie dat het werkt om anders naar je kind te kijken en vooral veel te luisteren. Mijn dochter is nu 17 jaar en ze vertelt ons alles. Ze deelt haar keuzes met ons, en wij hebben de tijd genomen om ons aan te passen zonder meteen commentaar te geven. Als er iets is waarbij wij betrokken moeten worden, dan geven we wel onze mening, maar we laten haar beslissen.
Ik wil niet zeggen dat alles thuis altijd goed gaat, want we hebben zeker onze momenten van strijd gehad, vooral toen ze 14 was. Ik moest leren om anders met haar om te gaan en anders te reageren. Dat heeft geholpen. Ze heeft mij geleerd hoe ik haar beter kan begeleiden in haar groei, als een gast die met haar mee mag denken.
De invloed van je innerlijke kind komt voort uit de verschillende fases die je als kind hebt doorlopen. Hoe je nu als volwassene omgaat met je zelfvertrouwen, je problemen en je manier van leven, heeft veel te maken met die periodes.
Hoe jij als volwassene omgaat met je eigen zelfvertrouwen en de uitdagingen van het leven, heeft veel te maken met hoe je als kind gehecht was aan je ouders. Als je als kind goed werd ondersteund, is de kans groter dat je nu beter met problemen kunt omgaan. Maar als er problemen waren in de hechting, kan dit ervoor zorgen dat je als volwassene meer moeite hebt met zelfvertrouwen en relaties.
Ook als ouder is het soms moeilijk om je kind op de juiste manier te ondersteunen, vooral in de pubertijd. Het is dan belangrijk om te luisteren en je kind de ruimte te geven om fouten te maken en daarvan te leren. Dat kan helpen om een sterke band te houden, ook als je kind ouder wordt.
Bovenstaande uitleg is een onderdeel van een les uit het hoofdstuk 3 over Gehechtheid. Je kunt met reflectie ervaren hoe het jouw vroeger vergaan is en wat je er mee kunt.
